ენერეგოეფექტურობა გლობალური საკითხია, რომელიც დღითიდღე უფრო აქტუალური ხდება, ეს გამოწვეულია ენერგიის დეფიციტით, ენერგორესურსებზე მზარდი ფასებით, ენერგოიმპორტზე დამოკიდებულებითა და ეკოლოგიური პრობლემებით. საქართველოს არ აქვს ნავთობისა და გაზის რესურსი. ენერგიის დაახლოებით 75% იმპორტირებულია. ამიტომ ენრეგოეფექტურობა ერთ-ერთი გზაა იმპორტზე დამოკიდებულების შესამცირებლად, რაც გააუმჯობესებს ენერგიის უსაფრთხოების დონეს და შეამცირებს გარემოზე უარყოფით ზეგავლენას.
ათეული წელზე მეტია საქართველოში აქტიურად დაიწყო საუბარი ენერგოეფექტურობაზე, რასაც 2014 წელს ევროკავშირთან ასოცირების ხელშეკრულებით ნაკისრ ვალდებულებებში ამ მიმართულებით გაცემულმა რეკომენდაციებმა და დირექტივებმა, თემა კიდევ უფრო სენსიტიური გახადა. ევროკავშირი განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ანიჭებს ენერგოეფექტურობის ხელშეწყობას, რადგან მას კონკრეტული სარგებელი მოაქვს მოსახლეობისთვის. კვლევები აჩვენებს, რომ ენერგოეფექტურობის ღონისძიებების გატარება შენობებში (რომლებიც საქართველოში მთლიანი ენერგიის 30%-ზე მეტს მოიხმარენ), ხელს შეუწყობს ოჯახების ენერგო გადასახადების შემცირებას და უზრუნველყოფს ცხოვრების უფრო მაღალ სტანდარტებს ჯანმრთელობაზე, გარემოზე, განათლებისა და სამუშაო პირობებზე დადებითი ზემოქმედებით.
ევროკავშირი საქართველოში ენერგოეფექტურობის ღონისძიებების გატარების მიმართულებით რამდენიმე წელია მუშაობს: ქვეყანას ეხმარება საკანონმდებლო რეფორმების ევროკავშირის რეგულაციებთან დაახლოებაში, თერმორეაბილიტაციისთვის საჭირო ფინანსების მოზიდვასა და მდგრადი ენერგიის მიმართულებით ინოვაციების დანერგვაში.
2020 წელს საქართველოს მთავრობამ მიიღო „კანონი ენერგოეფექტურობის შესახებ“ და „კანონი შენობების ენერგოეფექტურობის შესახებ“, რომლებსაც მომდევნო რამდენიმე წლის განმავლობაში დაემატება შემდგომი რეგულაციები. ეს კანონი, რომელიც ეფუძნება ევროპულ გამოცდილებას, ნერგავს კომპანიებისთვის ენერგეტიკული აუდიტის და ენერგოეფექტურობის სერტიფიკატების საჭიროებას, რაც საქართველოს მოქალაქეებს მიაწვდის საჭირო ინფორმაციას, ენერგიის მოხმარების შესადარებლად. ინფორმაცია საშუალებას მისცემს ოჯახებს, გადაწყვიტონ, როგორ დაზოგონ კომუნალურ გადასახადებზე თანხები და გახადონ თავიანთი სახლები მეტად ენერგოეფექტური. პრაქტიკები აჩვენებს, რომ ენერგოეფექტურობა ხელს უწყობს ხარჯების შემცირებას საყოფაცხოვრებო და ეკონომიკის დონეზე, ეკონომიკის მდგრად განვითარებას და სამუშაო ადგილების შექმნას. გარდა ამისა, ენერგოეფექტურობა არის ერთ-ერთი გზა ენერგიის იმპორტზე მოთხოვნის შესამცირებლად და ქვეყნის ენერგეტიკული დამოუკიდებლობის გასაძლიერებლად.
გარდა საკანონმდებლო რეფორმის პროცესის მხარდაჭერისა, ევროკავშირმა დიდი ძალისხმევა ჩადო საქართველოში მდგრადი წარმოების ენერგიის გასაზრდელად და ბიზნესებისა და მოქალაქეების ენერგოეფექტური ღონისძიებების ხელშესაწყობად. აღსანიშნავია ის ფაქტი, რომ 2020 წელს საქართველოს მთავრობის მიერ მიღებული „კანონი ენერგოეფექტურობის შესახებ“ და „კანონი შენობების ენერგოეფექტურობის შესახებ“ ძალაში მიმიდინარე წლის 1 ივლისიდან შევიდა. შესაბამისად მნიშვნელოვანია საზოგადოების ინფორმირებულობა და საჯარო მოხელეების ჩართულობის გაზრდა თემის პოპულარიზაციაში. მით უფრო, როცა რეგიონის დონეზე არაერთი ინფრასტრუქტურული პროექტი და სარეაბილიტაციო სამუშაოები დაანონსდა.
„ენერგოეფექტურობის ფონდის“ ხელმძღვანელი ვახტანგ ზარქუა ჩვენთან საუბარში ამბობს, რომ: „დღის წესრიგში დგას სათბურის აირების ატმოსფეროში გაფრქვევის შემცირება, რომელიც მიიღწევა ყველა სექტორში ენერგოეფექტურობის ამაღლებით. ამიტომ, კლიმატის ცვლილება აიძულებს ადამიანს ენერგოეფექტურობის გზით შეარბილოს კლიმატის ცვლილებით მოსალოდნელი არასასურველი პროცესები.“
— ბატონო ვახტანგ, მიმდინარე წლის 1 ივლისიდან ძალაში შევიდა კანონი ენერგეფექტურობის შესახებ. რას ითვალისწინებს და ვისზე ვრცელდება აღნიშნული კანონი?
- კანონი ითვალისწინებს ვალდებულებებს და შესაბამის რეგულაციებს შემდეგი მიზნების მიღწევისთვის: ენერგიის დაზოგვის, ენერგიის მიწოდების უსაფრთხოებისა და ენერგოდამოუკიდებლობის გაზრდა, აგრეთვე ენერგეტიკულ ბაზარზე ენერგოეფექტურობის გაუმჯობესების ხელშემშლელი დაბრკოლებების მაქსიმალურად აღმოფხვრა; ქვეყანაში ენერგოეფექტურობის ხელშეწყობისა და განხორციელებისთვის საჭირო ღონისძიებების ზოგადი სამართლებრივი საფუძვლების განსაზღვრა „ენერგეტიკული გაერთიანების დამფუძნებელ ხელშეკრულებასთან საქართველოს შეერთების შესახებ“ ოქმით დადგენილი მიზნის მიღწევის უზრუნველსაყოფად; ენერგოეფექტურობის ეროვნული სამიზნე მაჩვენებლის შემუშავების პროცედურის ჩამოყალიბებას; ენერგოეფექტურობის სამოქმედო გეგმის მიღების პროცედურის ჩამოყალიბებას; ენერგოეფექტურობის ვალდებულების სქემის ან/და პოლიტიკის ალტერნატიული ღონისძიებების ჩამოყალიბებას ენერგიის დაზოგვის უზრუნველსაყოფად და ბოლოს, ქვეყანაში ენერგოეფექტურობის პოლიტიკის, მისი კოორდინაციის, კონტროლის, ზედამხედველობისა და მონიტორინგის განხორციელებას. კანონის მოქმედების სფეროებია: ჰორიზონტალურ (სექტორთაშორის) პოლიტიკა, რომელიც გავლენას ახდენს საჯარო და კერძო სექტორებზე და დაკავშირებულია ენერგომომსახურებასთან და მის მონიტორინგთან, გაზომვასა და დადასტურებასთან; ასევე მოიცავს კონკრეტულ სექტორებს: კერძო შენობების, მათ შორის, კომერციული დანიშნულების შენობების, მრეწველობის, ენერგიის წარმოების, გარდაქმნის, გადაცემისა და განაწილების სექტორებს. ეს კანონი ასევე განსაზღვრავს საჯარო და კერძო დაწესებულებების, საყოფაცხოვრებო მომხმარებლების, ენერგომომსახურების მიმწოდებლების, მრეწველობისა და ეკონომიკის სხვა სექტორების ვალდებულებებსა და პასუხისმგებლობის ზომებს ენერგიის ეფექტური მოხმარების, ენერგოდაზოგვის ხელშეწყობისა და ენერგომომსახურების ბაზრის განვითარების პროცესში.
— ასოცირების ხელშეკრულებიდან გამომდინარე ენერგოეფექტური ქმედებების დანერგვა მნიშვნელოვანია საყოფაცხოვრებო პირობებში. რას ითვალისწინებს მგავსი ქმედებები? - ასოცირების ხელშეკრულებიდან გამომდინარე ენერგოეფექტური ქმედებების დანერგვა საყოფაცხოვრებო პირობებში უპირველესად ითვალისწინებს საკანონმდებლო ბაზის, ტექნიკური ნორმებისა და სტანდარტების შექმნას, რომლებიც შესაბამისობაში იქნება ევროკავშირის სამართლებრივ ბაზასთან და ტექნიკურ მოთხოვნებთან. ენერგოეფექტურობის მიმართულებით საქართველოში უკვე მიღებულია შემდეგი კანონები: საქართველოს კანონი „ენერგოეფექტურობის შესახებ“ (21.05.2020); საქართველოს კანონი „შენობების ენერგოეფექტურობის შესახებ “(21.05.2020); საქ. მთვარობის დადგ. №354 „შენობების, შენობების ნაწილების ან შენობების ელემენტების ენერგოეფექტურობის მინიმალური მოთხოვნების დამტკიცების შესახებ“ (13.07.2021); საქართველოს კანონი „ენერგოეტიკეტირების შესახებ“ (20.12.2019); საქართველოს კანონი „განახლებადი წყაროებიდან ენერგიის წარმოებისა და გამოყენების წახალისების შესახებ“ (20.12.2019); ყველა კანონი ძალაშია, თუმცა, გარკვეული ჩამორჩენა შეინიშნა აღსრულების მიმართულებით, რადგან ჯერ-ჯერობით არ არის მიღებული ზოგიერთი კანონქვემდებარე აქტი და სამოქმედო გეგმა, მაგალითად, კანონისთვის „შენობების ენერგოეფექტურობის შესახებ“ მისაღებია რამდენიმე კანონქვემდებარე აქტი და დასასრულებელია საჭირო კადრების (ექსპერტების) მომზადება და შესაბამისი ინსტიტუციური მოწყობა. დიდი უკმარისობა არის საინფორმაციო-საგანმანათლებლო მიმართულებითაც. ამდენად, მიუხედავად იმისა, რომ ენერგოეფექტურობის სფეროში ძირითადად გაგვაჩნია ძალაში შესული კანონები, ვერ ვიტყვით, რომ ამ სფეროში ევროკავშირის სამართლებრივი და ტექნიკური მოთხოვნების სივრცესთან სრული ჰარმონიზაცია, განსაკუთრებით, აღსრულების ნაწილში, დასრულებულია. იმედია, 2024 წელს შესრულდება შეუსრულებელი ვალდებულებების უმეტესი ნაწილი და ძირითადად დასრულდება ჰარმონიზაციის პროცესი.
- ამ საქკანონმდებლო ცვლილებებმა რა შედეგი უნდა მოგვცეს?
- ზემოხსენებულმა კანონებმა შესაბამისი კანონქვემდებარე აქტებით და სამოქმედო გეგმებით საყოფაცხოვრებო პირობებში უნდა შექმნას ენერგოეფექტური ქმედებების დანერგვის პირობები, კერძოდ, ყველა ტიპის ახალი შენობა უნდა აშენდეს ენერგოეფექტურობის მინიმალური მოთხოვნების გათვალიწინებით, მომხმარებლებს ექნებათ შესაძლებლობა შეიძინონ, გაასხვისონ, გააქირაონ ან იქირაონ, არენდით გასცენ ან მიიღონ შენობები ან მათი ნაწილები უკვე ენერგოეფექტურობის სერტიფიკატის მხედველობაში მიღებით, კანონით შემოღებული ენერგოეტიკეტირების შედეგად შეარჩიონ ბაზარზე ენერგოეფექტური ენერგომომხმარებელი პროდუქცია. აღნიშნული გამოიწვევს იმას, რომ საგრძნობლად გაიზრდება მოთხოვნა ენერგოეფექტურ შენობებსა და ენერგოეფექტურ ენერგომომხმარებელ პროდუქციაზე და ბაზარიც მოახდენს შესაბამის რეაგირებას, მომხმარებელი კი იქნება ინფორმირებული და დაცული. საბოლოო ჯამში, აღნიშნული კანონების მოქმედებაში მოყვანამ უნდა გამოიწვის ენერგოდანახარჯებისა და სათბურის აირების შემცირება საყოფაცხოვრებო სფეროში. ძალზე მნიშვნელოვანი იქნება საინფორმაციო კამპანიების, საგანმანათლებლო აქტივობების და წამახალისებელი ღონისძიებების დაგეგმვა-განხორციელება, რომელსაც ხელი უნდა შეუწყოს ცენტრალურმა და ადგილობრივმა ხელისუფლებებმა თავიანთი კომპეტენციის ფარგლებში.
- რა ვალდებულებები გააჩნია ადგილობრივ თვითმმართველობას ენერგოეფექტური ქმედებების დანერგვა/პოპულარიზაციაში?
- ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოები ვალდებულნი არიან ხელი შეუწყონ კლიმატის შერბილებისა და ენერგოეფექტურობის სფეროში მოქმედი კანონმდებლობის აღსრულებას და სამოქმედო გეგმების განხორციელებას. ენერგოეფექტურობის მიმართულებით ადგილობრივი ხელისუფლებისთვის დამატებითი საშუალებებია დამტკიცებული მუნიციპალური პროგრამები, სამოქმედო გეგმები და პროექტები. აღსანიშნავია, რომ საქართველოს რამდენიმე ათეული მუნიციპალიტეტი მონაწილეობს „მერების შეთანხმებაში“, რომელიც ითვალისწინებს ენერგოეფექტური ღონისძიებების განხორციელებას მუნიციპალიტეტებში ნაწილობრივი საერთაშორისო ფინანსური დახმარების გათვალისწინებით.
გამოკითხვები აჩვენებს, რომ მოსახლეობის დიდმა ნაწილმა არ იცის რას ნიშნავს საყოფაცხოვრებო ტექნიკაზე დატანილი ენერგეტიკული იარლიყი და როგორ შეიძლება მისი წაკითხვა. შესაბამისად მოსახლეობის ჩართულობის გაზრდა და ინფორმირებულობა კლიმატის ცვლილების შერბილება-ადაპტაციისთვის ჩვენი ქვეყნის მთავარ გამოწვევად რჩება, რასაც არსებული კანონების აღსრულებაც თან ერთვის.
